Śląskie „szoruje” po dnie w rankingu zamożności. Jak jest z Rybnikiem?

Rządzący uzależniają samorządy

Rząd chwali się też innym wskaźnikiem – nadwyżką operacyjną netto i tym, że odsetek jednostek wykazujących deficyt budżetu bieżącego wyraźnie zmalał w porównaniu do 2019 r. Jednak autorzy zastrzegają, że to zbyt szybki i zbyt daleko idący wniosek.

Skarbnicy wielu gmin zwracają uwagę, że wysoka łączna nadwyżka ich budżetów to często myląca wartość, bo wynika m.in. z wysokich dotacji, które wpłynęły w grudniu i zabrakło czasu na ich sensowne wykorzystanie przed końcem roku, zatem sztucznie zawyżyły bilans na 31 grudnia 2021 r. Wiemy też, że wraz ze wzrostem dochodów niekorzystnie zmieniała się ich struktura – od lat systematycznie wzrasta udział dotacji celowych kosztem dochodów własnych – dowiadujemy się.

Autorzy rankingu zauważają, że „tylko w opinii niektórych urzędników rządowych zmiana taka nie ma znaczenia, w rzeczywistości ogranicza możliwość prowadzenia przez samorządy samodzielnej polityki rozwojowej, uzależniając je coraz bardziej od wyboru priorytetów przez rząd, a nierzadko także od politycznie (partyjnie) motywowanej alokacji środków”:

Kolejna zmiana, prezentowana jako pozytywna w wypowiedziach urzędników rządowych, to bezprecedensowy wzrost różnego rodzaju dotacji krajowych na inwestycje realizowane przez samorząd. Faktycznie, kolejne programy, z którymi mieliśmy do czynienia w ostatnich latach – Fundusz Dróg Samorządowych, Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych, Program Inwestycji Strategicznych – zdecydowanie przerastają skalą wcześniejsze programy rządowe, takie jak np. schetynówki czy budowa orlików. Mamy więc do czynienia z niespotykaną wcześniej skalą rządowego wsparcia dla inwestycji samorządowych (przede wszystkim w mniejszych miejscowościach, bo w największych miastach – rzekomo najzamożniejszych i niemających poważnych problemów – ta skala wzrostu jest znacznie mniej spektakularna), a równocześnie kondycja finansowa samorządów jest świetna, o czym świadczy choćby wzrastająca nadwyżka operacyjna budżetów w warunkach dynamicznie rozwijającej się gospodarki. Skoro tak, to dopełnieniem tej narracji – o ile nie zawierałaby istotnych luk i niedopowiedzeń – logicznie rzecz biorąc powinien być boom w wydatkach inwestycyjnych.

 

Samorządy mając więcej pieniędzy zarówno własnych, jak i otrzymywanych w formie dotacji, powinny inwestować na niespotykaną wcześniej skalę. Ale dane pokazują, że tak nie jest. Co więcej, wydatki inwestycyjne spadają już trzeci rok z rzędu. Coś więc w tej narracji się nie spina. Choćby to, że nie bierze ona pod uwagę rosnących kosztów wielu zadań, także tych zmieniających się na skutek decyzji podejmowanych na szczeblu centralnym, nieracjonalnej ekonomicznie dystrybucji środków w formie dotacji czy poczucia niepewności związanej z ciągle zmieniającym się otoczeniem prawnym i ekonomicznym. Powiedzmy od razu, że cykliczne zmiany wielkości dopływu dotacji z funduszy unijnych nie wyjaśniają tego pozornego paradoksu spadającego poziomu inwestycji.

Paweł Swianiewicz, Julita Łukomska zadają pytanie: skoro sytuacja finansowa samorządów jest tak dobra, to dlaczego w ostatnich latach – po dłuższym okresie stagnacji (w latach 2011–2017) – znów zaczęło rosnąć zadłużenie gmin, powiatów i województw?

W 2021 r. ten wzrost odnosił się przede wszystkim do miast na prawach powiatu, co potwierdza inne obserwacje, że to tam w największym stopniu kumulowały się różne napięcia w budżetach. Ale paradoksalnie nie tam trafiała pomoc rządowa przekazywana pod hasłem wspierania samorządów uderzonych przez trudności będące m.in. pochodną pandemii i zmian w systemie podatkowym – czytamy.

Na koniec dzielą się swoimi wnioskami:

- w minionych latach wprowadzane były zmiany prawne (zwłaszcza w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych), które miały niekorzystny wpływ na dochody samorządów.

- za każdym razem samorządowcy alarmowali odnośnie do możliwych negatywnych skutków tych decyzji przy równoczesnym braku rekompensat dla budżetów lokalnych.

- do tej pory różne katastroficzne zapowiedzi nie sprawdzały się, bo były maskowane znakomitą koniunkturą gospodarczą (wzrostem PKB). Ale ona nie będzie trwała wiecznie, zdaniem wielu ekonomistów zwiastuny jej odwrócenia są coraz klarowniejsze.

- jeśli dojdzie do recesji czy bardzo znacznego spowolnienia tempa wzrostu, wcześniejsze zmiany mogą okazać się bombą z opóźnionym zapłonem.

- kolejne zmiany w podatkach wprowadzane są w roku bieżącym. Trudno precyzyjnie oszacować ich skutki dla poszczególnych samorządów, ale nie będą to zmiany obojętne dla kondycji budżetów lokalnych.

- rozpędzająca się inflacja, z którą będziemy musieli żyć jeszcze długo, oznacza drastyczny wzrost kosztów ponoszonych przez samorządy. Istnieją zresztą przesłanki pozwalające stwierdzić, że „inflacja samorządowa” (wynikająca z koszyka wydatków, które ponoszą JST) jest wyższa od tej, którą odczuwają przeciętni mieszkańcy.

- zagrożeniem jest przeciągająca się niepewność dotycząca dostępu do funduszy unijnych. Dochodzą do tego napięcia finansowe związane z wojną na Ukrainie i kosztami ponoszonymi przez samorządy na pomoc dla uchodźców.

Zgadzacie się ze spostrzeżeniami autorów rankingu?